Retrospekt: Sommar versjon 4 - Fair Isle

Først som sist: Fair Isle er ei perle av ei øy.

Den ligg ganske nøyaktig 25 sjømil sør for Shetland og 25 sjømil nord for Orknøyane.

For dei som vil rekna om i kilometer så er ei sjømil 1.852 meter.

Øya er knappe 5 km lang frå nord til sør og på det meste 3 km brei.

Ikkje akkurat ei øy å gå seg bort på. Men det er fullt mogeleg.

Vèret er ustabilt og er det stille kan Fair Isle vera innhylla i tåke, og det å bevega seg på klippekantane i tåke er ikkje ufarleg. Som oftast er det vind.

Mykje vind.

Eg gjekk om bord i eit lite to-motors propellfly med plass til fem passasjerar på Thingwall, Tingstaden.

Flyturen ut var fantastisk. Vakkert vèr, stille og piloten seier: "Me tar oss god tid, for det er meld spekkhoggarar litt vest om den faste ruta vår!"

Ingen spekkhoggarar å sjå, men flyturen ut er likefullt ei oppleving.
Fair Isle møter deg smaragdgrøn i havet. Opprivne klippar skil det grøne og det blå.

Southern Lighthouse

Fair Isle Bird Observatory

Å lande på Fair Isle er i seg sjølv ei oppleving. Det finns ikkje ei lang nok strekning på øya til at ei flystripe kan vera i vater, så flystripa heller 15 grader i lengderetninga. Sanden frå flystripa står opp og innhyllar flykroppen ei stund, før motorane vert slått av. Brannvesenet står klar ved det vesle skuret kvar gong eit fly landar. Brannvesenet er ein bonde og den lokale kjøpmannen / elektrikaren / bilreparatøren (i ein person).

Inga skumlegging denne gongen og David frå Fugleobservatoriet ventar på meg.

Adam merkar ein fugl før fuglen får fridomen attende.

Fugleobservatoriet er "sentrum" på Fair Isle. Halve befolkninga helt til her. Forskarar frå Storbrittania, men og Sverige, Tyskland og USA, er her denne sommarsesongen, som varer frå tidlig i april til midt i oktober. Då er trekka av fuglar mellom nord og sør ferdig og for vinteren er befolkninga halvert.

Formålet til Fugleobservatoriet er å overvaka, merka og halda oversikt over bestandane av fugl som besøker øya. Slike observatorier er på mange måtar sjølve målestokken på helsa til jorda; luftstraumar, temperatur og mattilgongen i havet.

Det nye fugleobservatoriet vart opna på tomta til det gamle i mai 2011 og er verkeleg eit fint bygg å bruka som base nokre dagar. Flotte soverom som er tette. På det gamle var du heldig om det ikkje blas, for stormen gjekk godt gjennom veggen.

Ein seglbåt tek stopp i North Haven på veg frå Shetland til Orknøyane.

Eg pakkar ut, ruslar ut på Buness og sit meg til i reirområdet til lundefuglane. Etter å ha besøkt nokre hekkeområde på Shetland har eg funne løysinga på korleis eg skal få gode bilete. Hekkeområda ligg svært ofte på toppen av klippar, i sandgrunn. Lundefuglen grev holer i sanden, gjerne mellom steinar som fungerer som veggar. Eg finn meg eit område der det er lite aktivitet, for det tyder at svært mange fugl frå området er ute på matauk (dei kan flyga nokre mil ut i havet). Der sit eg og ventar. Nokre gongar går det eit minutt eller tre. Andre gongar går det ein halvtime. Så, plutseleg kjem fleire lundefuglar inn med mat. Dei som har reir nærmast der eg sit landar berre nokre meter unna og lurar på korleis det skal komma forbi meg og inn i reiret. Då gjer eg meg sjølv omlag eit minutt til å ta bilete. Lengre vil eg ikkje halda fuglane unna reiret. Så trekk eg meg roleg attende bakover.

Nede i nordhamna treff eg at to kjenningar; mangemillionæren Mick frå Guernsey og hans kompanjong, den pensjonerte sjømannen Dominic, med ei strupe som låter som tåkehornet ved Northern Lighthouse. Eg blei sitjande og prata med dei på kaia i Lerwick ein time nokre dagar tidlegare. Dei hadde henta ein rib-båt (gummibåt med kevlar-isolering) i Lofoten etter eit slags britisk Arctic Challenge og var no på veg tilbake til Guernsey og skulle vidare nedover Irskesjøen. Dei innsåg gjerne idiotiet i å reisa frå Lofoten til Måløy og så vidare til Shetland i ein 17 fot lang gummibåt med 240 HK. Men så vidt eg veit, lever dei begge enno.

Døme på kor lukkelege menneskje kan bli om dei kler seg i overevingsdrakter.

Mick seier eg må vera på plass klokka 18 og ta med meg nokre av dei som jobbar på Observatoriet. Men då er det  middagstid, så me avtaler ein time seinare. Då er det på med overlevingsdraktene og ut i sjøen. Det er kanskje ikkje særleg effektivt, men ganske morosamt å spela vasspolo i bølgjene med overlevingsdrakt.

Deretter ber det ut i vest, til solnedgong, havsuler og lundefuglar. 240 HK, ein 17 fots båt, fire meter høge bølgjer på Atlanterhavsida er ein herleg kombinasjon. Og å reisa inn i dei store holene i klippane i vest er ei oppleving for sjela. All lyd vært oppfatta som om "mute"-knappen er trykt inn, svake soltråler slepp inn gjennom mørkret. Brått flyg noko flaksande rett over hovudet på deg.

Dagen etter går eg på tur. Målet er å sjå heile øya på ein dag. Nordsida før lunsj, sørsida etter lunsj.

Oppe på Furse treff eg Teresa. Ho har si totimars-vakt. Dei har eit døgns måling av lundefuglreira på Furse. Dei markerer 20 reir med raude vimplar med tal på, så sit dei og ser når lundefuglane kjem inn med mat og noterer ned kva slags mat og kor mykje. Det høyres litt keisamt ut, men ikkje i slik natur. Her er utsikta ein del av hjartet.

På veg mot Wirvie går eg langs kanten på klippene. Ei nokså overvektig amerikansk dame går litt lengre inn, ho er redd for høgder. Ho vitjar staden der slekta ein gong kom frå.

Ein storjo står like ved klippekanten. At storjoen ofte angrip har eg ublidt fått erfare fleire gongar. Eg tek sjansen.

Eg snakkar roleg til storjoen, sit meg ein meter nærare, ein meter til. Til slutt sit eg og pratar til storjoen frå to meters avstand og slik sit me der i eit par minuttar.

Den amerikanske dama ropar: "Where on earth did you learn to do that?" Eg hysjar på ho. Most certainly not in Los Angeles, tenkjer eg.

Det er ganske stille inne i vika som leier inn til North Haven.

Mannskapet på ei seglskute er ute i gummibåtar.

Oppe ved Northern Lighthouse bles det meir. For øvrig finns det ein kriminalroman, skriven av Ann Cleves, der heile handlinga er lagd til dette fyrhuset på klippekanten. Så får ein heller sjå bort i frå at namn er endra og at ho skriv at det er her fuglestasjonen ligg.

Eg ruslar ut på klippe-"øya" utanfor fyret. Her har sjø og vind vaska ut sidene og det er nesten berre rekkverket som er murt opp som held utstikkaren fast til resten av øya. Det er magisk å forestilla seg lyden av tåkehornet i tjukk tåke. Duren. Trykket.

 

Vest for Fair Isle ligg The Cathedral. Katedralen ser ut som akkurat det namnet seier. Ein katedral. Ei lita klippeøy med bratte veggar, spir og eit kvitt tak. Ikkje at eg har så veldig lyst å klatre på taket. Det kvite er havsuler og all skiten deira. Kjem ein nær katedralen luktar det verkeleg vondt. Ein heim for havsulene, men ikkje særleg heimekjærleg i full storm og full stank.

Katedralen sett frå Northern Lighthouse

Det bles opp enno meir, vinden kjem frå nordaust, og eg forlet Northern Lighthouse.

Det er mange ulike menneskje som besøker Fair Isle. Nokre, som den amerikanske dama, leitar opp sin eigen bakgrunn frå den gongen øya hadde 300 innbyggarar som livnærte seg på sine 'crofts'.

Andre kjem for minnene. BBC-korrespondenten som har levd dei siste 7 åra i Kabul og Bagdad kom med far sin, som var marinedykkar etter 2. verdskrigen. Andre igjen rømte frå det travle livet i Glasgow eller London. Som den eksentriske mannen eg slo fylgje med over til Ward Hill. Han er jurist, fotograf og mangemilliardær: "Nowadays I just go to the club for lunch and try to avoid to lose more money!" Britisk utan tvil, der han går i ein parkass, eit grønt skjerf og hornbriller.

På utsida av Ward Hill fann me ei skjæring der han passa på medan eg gjekk ned dei 700 metra til havet.

Diverre var selane då fordufta, noko som kan skylda all laussteinen eg trakka ut og som raste ned skjæringa. Men eg kom no både ned og opp att og fekk teke nokre bilete. Her tok eg eit av dei finaste bileta eg har teke av lundefugl. Den molefunkne som ser ut som han har kjærleikssorg.

Etter lunsj bar det sørover øya.

Skilnaden på sør og nord er stor. På nordsida er det kun bratte klippar og heier. Ingen bur der. Alle dei 60 som bur på øya no bur anten på fugleobservatoriet eller på gardar på sørsida.

På heiene ved Gilsetter går eg rett på ein storjounge. Han er allereie ganske stor, sjølv om han nok ikkje er meir enn eit par dagar. Mora kjem flygande og eg får nok ei oppleving med storjoen si angripslyst. Ho skrik for kvar gong ho tek retning hovudet mitt. Eg sit ein kjepp ned i nakken og ryggen og lua mi på toppen av kjeppen. Så fotograferer eg. Den meteren av kjeppen som stikke opp mellom hovudet mitt og lua fungerer særs godt som storjo-vern nett då.

Området mellom Gilsetter og Vaasetter er fantastisk og eg bruker god tid. Så mykje ulike fuglar. Eg har aldri vore så interessert i å bruke mykje tid på å studera desse dyra, men då eg kjem over ein star-koloni vert eg så fascinert at eg sit meg ned og studerer mora som matar ungane i ein time. Ho er litt frustrert over at eg er der, men held ufortrødent fram.

Eg ruslar vegen vidare sørover, forbi ein gut som øvelseskjører traktor med verdas stoltaste smil, forbi den lokale kyrkja og forbi ein hund som trekkjer ei lenke etter seg for å senka farten. Fridomen slår meg som absolutt her på øya, men så tenkjer eg på vinterstormane og ombestemmer meg. Fridomen om sommaren er total på Fair Isle.

Eg stikk innom ei kvinne frå New York og familien. Eg hadde møtt ho på flyet til øya. Ho fortalde at ho og mannen hadde kome frå USA for å lage film for ein tv-stasjon. Og blei verande som naturfilmprodusentar og sauebønder.

Fair Isle er kjend for kvalitetsull og strikkemønstre. Det har vore livsvegen for øya i mange generasjonar.

Eg rekk akkurat ein kopp te hjå fantastisk vertskap på Southern Lighthouse før eg må tilbake til fugleobservatoriet for middag og open bar. Dei lokale kjem dit for å ta ein øl.

Neste dag er det arbeidsdag. Båten kjem frå Shetland med forsyningar. Det er få dagar til Tall Ships kjem forbi og dei reknar med at mange båtar kjem til å legga til i hamna.

Når båten kjem, minner det meg om då dampen kom inn fjorden på fredagane her heime. Folk samlra seg på kaia for posten. Nokre får pakker. Ei ku blir heist på land. Og til Tall Ships: 4000 liter øl og cider.

Siste kvelden på øya er for ettertanken.

Eg vil ikkje reisa, samstundes som eg må.

Dette er det næraste eg har kome til utkanten av verda, samstundes som verda er så nær.

Det er ei verd med lange horisontar, men utan noko som helst av langsiktige tankar, korkje framover eller bakover. Det er ei enkel verd å leva i.

Og lundefuglane på Buness strevar ufortrødent vidare i sine søk etter mat ute i havet.

Så går sola ned i vest og månen står opp over South Haven.